Prishtinë/Tekstet shkollore në të gjitha nivelet përmbajnë fare pak materie mbi energjinë e ripërtëritshme dhe mbi perspektivat e Agjendës së Gjelbër që po bëhet gjithnjë e më dinamike. Megjithatë çdokund në Ballkan, trendet po ndryshojnë në mënyrë marramendëse. Në këndvështrimet e ekspertëve është një rrjedhë e fuqishme e pandalshme që kërkon shumë dinamikë për një tranzicion më të shpejtë dhe më me pak dhimbje.
Në përpjekje për të ngritur edukimin e të rinjve për energjinë e ripërtëritshme, industrinë dhe tregun e saj punës, Iniciativa e Reformës Arsimore e Evropës Juglindore – ERI SEE, GIZ dhe Ministria Gjermane për Bashkëpunim Ekonomik ka nisur të krijojë një urë ballkanike. Kjo është një nga iniciativat që po mundohen të krijojë një rrjet bashkëpunimi të njohësve dhe vendimarrësve të kësaj fushe në rajonin e Ballkanit, energjia e së cilit është e varur fuqishëm në karburantet fosile.
Valbona Kadrijaj, Drejtoreshë e Cilësisë dhe Trajnimeve në Kompaninë kosovare të distribuimit dhe furnizimit me energji elektrike, KEDS, thotë se sektori i edukimit dhe energjisë duhet tregojnë një qasje proaktive me qëllim të identifikimit të nevojave të industrisë. “Nevojat e tregut të energjisë ripërtëritëse duhet të përfshihen në kurrikulat arsimore për të rezultate më të shpejta dhe më efikase,” thotë ajo.
“Zhvillimi i aftësive për mbështetjen e zhvillimit të sektorit të energjisë ripërtëritëse është element qenësor”.
Sektorit të energjisë kudo në Ballkan ende i mungojnë hulumtimet, analizat dhe përgjigja sociale ndaj këtyre trendeve.
Nicolas Heger, Menaxher i Projektit duke folur në një takim me ekspertët e Ballkanit për edukimin mbi energjinë ripërtëritëse dhe ndërtimin e urave për energjinë e qëndrueshme përmendi që rrjetet energjetike në Ballkanin Perëndimor kërkojnë sisteme të reja operimi. “Kërkohen teknologji dhe njohuri të reja për rrjetin dhe operatorët e tregut të energjisë kanë nevojë për zgjidhje metodologjike”, tha ai. “Bazuar në integrimin e tregut të BE-së, tranzicioni i energjisë po bëhet gjithnjë e më pashmangshëm dhe edukimi i specialistëve mbetet një sfidë për tregun e punës”, shtoi ai.
Pjesa më e madhe e energjisë elektrike në Ballkanin Perëndimor prodhohet nga termocentralet e mëdha me qymyr që përbëjnë më shumë se 50% të emetimeve rajonale të karbonit dhe shumica e tyre janë ndërtuar më shumë se pesë dekada më parë.
Tina Sharic, drejtoreshë e Iniciativës për Reformën Arsimore të Evropës Juglindore, ERI SEE, thekson se edhe pse në Ballkanin Perëndimor ekziston ende dominimi i lëndës djegëse të qymyrit dhe drurit, çështja e transformimit të gjelbër kërkon vendime strategjike dhe nivel të lartë bashkëpunimi.“Sistemet arsimore duhet të jenë në përputhje me objektivat e gjelbra vendore, rajonale dhe kërkesat e tregut”, thotë ajo. “Hartimi i kurrikulave duhet të përfshijë jo vetëm pjesën arsimore, por edhe politikëbërësit e industrisë dhe mjedisit”.
Aleksander Macura, drejtori i Programit të RES, thotë se mënyra në të cilën energjia transformohet dhe konsumohet bazohet në vendimet e marra dekada më parë. “Kjo nuk lehtëson krijimin e vlerave që i duhen shoqërive tona”.
Vedad Suljiq, drejtor i Qendrës për Zhvillim Ekonomik, Teknologjik dhe Mjedisor me seli në Sarajevë, CETEOR, thekson se ekziston një nevojë urgjente për të rritur kapacitetet e aktorëve kryesorë që punojnë në sektorët e lidhur me eliminimin e karbonit. “Atyre duhet t’u mundësohet qasje në fondet e për dekarbonizimin, përfshirë edhe ato BE-së”, tha ai. “Kjo përfshin edukimin, aftësitë, mjetet dhe procedurat që lidhen me aktivitetet e lidhura heqjen e karbonit”.
Branko Ançiq, një hulumtues në Institutin për Kërkime Sociale në Zagreb thekson se situata aktuale e mundësisë së kolapsit vjen një ekonomi e varur krejtësisht në karburante fosile. “Për të arritur tranzicionin energjetik, shoqëritë tona duhet të ndryshojnë mënyrën e prodhimit të energjisë që rrjedhimisht çon te burimet e kufizuara natyrore”, thotë ai.
Një edukim me më pak kosto apo falas po shihet si një prej opsioneve që të rinjtë dhe bizneset të mund të përshtaten më shpejt me kërkesat e “Agjendës së Gjelbër”.
Evis Gishti, drejtor i Përgjithshëm i Agjencisë Kombëtare për AFP dhe Kualifikime në Shqipëri, thotë se pavarësisht një situate të zymtë në Ballkan, ka ende kohë për të kapur trendet e zhvillimit të resurseve për energji të gjelbër. “Nevojat për aftësi të reja për energjinë e ripërtëritshme kërkojnë hulumtime se cilat vende pune dhe aktivitete do të nevojiten si rezultat i tranzicionit të gjelbër”, thotë ai.
Planet kombëtare 10-vjeçare të energjisë dhe klimës (NECPs) përshkruajnë se si vendet e BE-së synojnë të përmbushin objektivat e BE-së për energjinë dhe klimën për vitin 2030.
Ndonëse kostoja e BE-së për zbatimin gradual të rregullave të sektorit mjedisor dhe të energjisë elektrike deri në vitin 2030 është ende e papërcaktueshme, të ardhurat e mundshme nga tregtimi i emetimeve mund të sjellin rreth 2,8 miliardë euro në vit për projektet e energjisë së gjelbër.
Bazuar në të dhënat studimore të Komisionit Evropian dhe Agjencisë Evropiane të Statistikave (EUROSTAT) planet shtetërore të energjisë dhe klimës në Ballkanin Perëndimor, ku përfshihen Shqipëria, Serbia, Maqedonia e Veriut, Kosova, Bosnja dhe Mali i Zi deri në vitin 2026, do t’i kushtojnë rajonit më shumë se 500 milionë euro në vit.
Sandra Brkanoviq, shefe e Departamentit për Kërkim dhe Zhvillim të Kualifikimeve nëQendrën për Arsim Profesional në Mal tëZi, tregon se me strategjitë dhe synimet rajonale për energji të qëndrueshme, programet arsimore ndërkufitare bëhen gjithnjë e më të rëndësishme. “Zhvillimi i aftësive në nivel rajonal në fushën e efikasitetit të energjisë së ripërtëritëse është një urë me shumë shtylla”, thekson ajo.
Sidoqoftë analistët e politikave të energjisë së ripërtëritshme thonë se tranzicioni i gjelbër gjithashtu ka nevojë për një transformim të rëndësishëm social, ku konsumi i reduktuar do të reduktonte gjithashtu ndikimin mjedisor.
S.I