Kara Rubinstein Deyerin i dhuroi babait të saj një test të ADN-së në shtëpi për Krishtlindje në vitin 2017, sepse donte të zbulonte saktësisht se nga vinin paraardhësit e saj në Afrikë.
Ajo e kishte gjurmuar tashmë pemën e saj familjare te tre vëllezër që ishin skllevër në Teksas, por ëndrra e saj ishte të merrte djemtë e saj në Afrikë dhe të bënte atë që ajo e quan “turne e gjetjes së rrënjëve të veta”.
Ishte një dhuratë emocionuese, por jo shumë origjinale.
Kështu Kara Rubinstein Deyerin bleu një test për veten dhe babain e saj.
I rritur në Seattle me një nënë të bardhë dhe baba me ngjyrë, Rubinstein Deyerin përjetoi racizëm që në moshë të re.
Fëmijët në shkollë e quanin ‘Oreo’, ‘meleze’ dhe ‘zebër’.
Kur ajo po plotësonte formularët e regjistrimit në shkollë, nëna e saj rrethoi opsionin që vajza e saj ishte e zezë.
“Në Amerikë ekziston edhe rregull ‘pikë gjaku’, sipas të cilit, nëse ke qoftë edhe një pikë gjak nga një paraardhës afrikan, konsiderohesh si person me ngjyrë”, shkruan BBC, transmeton Dijasot.com
“Ajo mendoi se do të më ndihmonte nëse të merrja disa programe,” thotë Rubinstein Deyerin.
Bazuar në pamjen e saj, administratorja e shkollës vuri në dyshim informacionin në formular, por raca dhe përkatësia etnike ndikohen shumë më tepër gjëra sesa ngjyra e lëkurës, shton ajo.
“Nuk mund të shikosh dikë dhe të dish automatikisht përkatësinë e tij etnike”.
Rezultatet e testit të ADN-së së Rubinstein Deyerit mbërritën pak para ditëlindjes së saj të 44-të, në formën e një grafiku rrethor.
Origjina finlandeze, gjermane dhe angleze zinin gjysmën e rrethit, ndërsa gjysmën tjetër e zunë hebrenjtë Ashkenazi.
Burri që rriti Rubenstein Deyerin nuk ishte babai i saj dhe në fund ajo nuk kishte kurrëfarë prejardhjeje afrikane.
Rubinstein Deyeri tani i përkiste një grupi etnik për të cilin ajo nuk dinte asgjë.
“Deri atëherë, as që kisha dëgjuar për termin Ashkenazi. Mendoj se nëna ime nuk ka takuar ndonjëherë një hebre në jetën e saj.
“Natyrisht që e bëri në një rast”, shton, duke buzëqeshur.
Pesë vjet pas këtij zbulimi, gjatë kësaj bisede me Zoom, ajo ka vënë një varëse me Yllin e Davidit.
Ajo përqafoi Judaizmin Reform dhe së fundmi u kthye pasi kaloi disa muaj në Izrael.
E miratoi mbiemrin e babait të saj biologjik si të sajin, pra edhe kjo Rubenstein në emrin e saj, edhe pse ai vdiq më shumë se 10 vjet para se ajo t’i nënshtrohej testit të ADN-së dhe familja e saj nuk dëshiron të ketë asmjë lidhje me të.
Rubenstein Deyerin nuk kishte njeri që ta ndihmonte të kuptonte identitetin e saj të ri, hebre.
Kur arriti ta bënte këtë, ajo menjëherë ndjeu një lidhje.
“Herën e parë që shkova në tempull, u ula prapa dhe fillova të dëgjoja hebraisht. Në atë moment diçka më klikoi”, rrëfen ajo.
Ndërsa bëja podcastin D Gift (The Gift), serinë time të BBC Radio 4 në BBC Sounds, zbulova se njerëzit që bëjnë testin e ADN-së për kuriozitet mund të presin që të ndodhin gjëra që ua ndryshojnë jetën.
Çfarë bëni kur zbuloni se i përkisni një prejardhjeje tjetër etnike nga ajo që keni menduar deri sa jeni rritur?
A vjen trashëgimia jonë nga gjenet apo nga edukimi ynë? Sa mund t’u besojmë këtyre testeve që na tregojnë se kush jemi?
Në epokën e politikës së identitetit, identiteti racor mund t’ju sjellë specifika të caktuara, si qasja në hapësira të caktuara, dhe gjithashtu mund t’ju përjashtojë nga disa të tjera.
Të jesh pjesë e një grupi pakicë mund të nënkuptojë se ke më shumë gjasa të përballesh me diskriminim, brutalitet dhe madje edhe gjenocid, por, siç e dinte nëna e Rubenstein Deyerit, ndoshta mund të keni qasje më të lehtë në programe të caktuara, bursa dhe madje edhe pasuri: Vendasit që i përkasin Kombit Ho Chunk në Wisconsin kanë të drejtë për hise prej 200,000 dollarësh në fis pas diplomimit të shkollës së mesme, për sa kohë që rezultatet e testeve gjenetike tregojnë se kanë sasinë e nevojshme të ADN-së Ho Chung.
Por identiteti racor nuk përcaktohet vetëm nga gjenet.
Mark Thomas, një profesor i gjenetikës evolucionare në Universitetin e Kolegjit të Londrës në Britaninë e Madhe, ka kritikuar testin gjenetik të prejardhjes prej vitesh.
“Testimi i prejardhjes gjenetike ka pasur një histori mjaft të larmishme me njerëz që kanë bërë pretendime të ekzagjeruara ose qesharake për prejardhjen në të kaluarën,” thotë Thomas.
Gjërat u përmirësuan pasi ai ngriti çështjen e vlefshmërisë së kërkesave të tilla, shton ai.
“Kompanitë e mëdha nuk e bëjnë më këtë, por më pëlqen kur ato kompani përdorin termin ‘etnik’, sepse origjina juaj biologjike nuk është etnia juaj – etnia është kategori e përcaktuar shoqërore.
“Më duket se ato e përdorin fjalën si eufemizëm për racën, që është gjithashtu një konstrukt shoqëror, por idetë për racën tradicionalisht janë bazuar në prejardhjen. Gjithçka është disi e amullt, nuk janë kategori biologjikisht domethënëse”.
Çështjet e ADN-së dhe identitetit
Përdorimi i testit të ADN-së në shtëpi për të parashikuar përkatësinë etnike mund të jetë problematik.
Testet japin rezultate bazuar në rajonet gjeografike, të cilat janë një shpikje njerëzore, e jo kategori biologjike edhe e grupeve të referimit që gjykojnë etninë sipas kombësisë dhe identitetit të vetëshpallur.
Testet e ADN-së mund të tregojnë vendndodhjen ku zakonisht jetojnë njerëzit me ADN të ngjashme, por të dhënat e popullsisë në dispozicion të kompanive janë të kufizuara.
Raportet e tyre bazohen në vlerësime që ndryshojnë nga kompania në kompani dhe mund të ndryshojnë me kalimin e kohës, në varësi të të dhënave të disponueshme për secilën kompani individuale.
Kompanitë që qëndrojnë pas faqeve të internetit të testit të ADN-së në shtëpi pranojnë se vlerësimet e tyre për përkatësinë etnike janë të papërsosura.
MyHeritage thekson se këto janë vetëm vlerësime me kufizime: kufijtë janë të paqartë dhe vlerësimet për përkatësinë etnike mund të kthehen vetëm në një farë mase në të kaluarën.
23endMi citon disa ‘pika’ që i bëjnë vlerësimet e tyre të papërsosura: njerëzit priren të kenë shumë paraardhës dhe kërkimi biomjekësor priret të fokusohet në ADN-në e njerëzve me origjinë evropiane, që do të thotë se ata kanë shumë më pak të dhëna në dispozicion për pjesën tjetër të popullsisë.
Gjithashtu theksojnë se rezultatet e testit të tyre do të ofrojnë detaje rreth ‘prejardhjes gjenetike’ – që keni të përbashkët paraardhësit e fundit me një grup njerëzish që identifikohen se i përkasin një grupi të caktuar etnik – në vend të një vlerësimi të përkatësisë etnike ose racës.
Ata do të vënë në dukje, për shembull, dallimet e rëndësishme midis një rezultati testimi që tregon një përputhje me ADN-në e Amerikës vendase dhe pretendimit për identitet të tillë.
“23endMi nuk kombinon konceptet e etnisë dhe origjinës gjenetike.
“Ne e kemi kuptuar gjithmonë rëndësinë e ndarjes së qartë të këtyre modeleve të ndryshme,” tha një zëdhënës i kompanisë me rastin e reklamës së tyre.
AncestryDNA thekson se rezultatet e tyre janë produkt i krahasimit të ADN-së me një panel referimi të etnisë së vetëshpallur dhe se nuk bëhet fjalë për kategori të ndryshme biologjike dhe se rezultatet nuk janë perfekte për të vlerësuar se nga vijnë paraardhësit tuaj.
Por të tri kompanitë nxjerrin në pah komponentët etnikë dhe kombëtarë të rezultateve të tyre në prezantimet e tyre të marketingut, dhe këtu gjejmë më shpesh interesin e konsumatorëve.
Jacobsen u interesua për origjinën e saj kur dëgjoi një koment kalimtar 50 vjet më parë.
Ajo u rrit në Queens, Nju Jork, si fëmijë i emigrantëve danezë që erdhën në SHBA në vitin 1947.
“Prindërit e mi ishin svingerë”, thotë ajo.
Kur ajo ishte 16 vjeç, i dashuri i nënës së saj përmendi rastësisht se babai i saj biologjik ishte me ngjyrë.
Deri atëherë, Jacobsen nuk kishte asnjë arsye të dyshonte se ajo ishte diçka tjetër veçse 100% daneze.
“Isha e habitur. Nuk e kisha idenë se për çfarë po fliste
“Unë dukesha krejtësisht e bardhë”, thotë ajo.
Kur ajo foli me babain danez atë mbrëmje, ai i tha asaj se ajo i ngjante shumë nënës së tij për të qenë e vërtetë.
Por fara e dyshimit u mboll dhe mbeti në mendjen e saj derisa hyri në fund të të 60-ave.
Sot, gjetja e përgjigjes për një pyetje të tillë është aq e thjeshtë sa të vendosësh pak pështymë në një ampulë qelqi dhe të dërgosh kampionin për analizë të ADN-së.
Kur dolën rezultatet, grafiku i saj tregoi se ajo ishte 25 për qind nga Afrika Perëndimore.
“Hapja e atij emaili dhe zbulimi i rezultateve ishin një vërtetim i pyetjeve që i kam bërë vetes gjatë 50 viteve të fundit”.
Ajo filloi të mësonte gjithçka që mundi për origjinën e saj.
Ajo kishte prëputhje të ADN-së me një të afërm të ngushtë në 23endMi, kështu që ajo i dërgoi asaj mesazh përmes faqes së internetit.
Së bashku ia dolën të zbulonin se babai i saj biologjik ishte balerini Paul Mears Jr., kështu që Jacobsen filloi të kërkonte në internet për informacion rreth tij, dhe në fund ka shkruar edhe memoare për kërkimin e identitetit të saj gjenetik.
Në të njëjtën kohë, ajo përqafoi plotësisht prejardhjen e saj afrikane të sapogjetur.
Dhe mu ashtu si burri në reklamën e Ancestryt, Jacobsen ndryshoi mënyrën e veshjes: Ajo eksperimentalisht filloi të mbulonte kokën me një çallmë nigeriane (gele) dhe studioi mësime në YouTube që mësonin gratë se si të lidhnin çallmën.
Shkoi edhe në një dyqan lokal dhe i bleu djalit të saj 28-vjeçar një dashiki, një këmishë shumëngjyrëshe nga Afrika Perëndimore.
Por Aleku nuk ndihej rehat në këtë fanellë.
“Ishte një veshje e bukur, por më dukej si shaka,
“Patjetër që nuk mund të vishja diçka. Sikur të ishte një kostum”, thotë ai.
Pastaj Aleku i shpjegoi nënës së tij se eksperimentet e saj me kulturën afrikane përfaqësonin një lloj përvetësimi.
Pavarësisht se çfarë tregoi testi i saj i ADN-së, tha ai, nëse një person duket sikur është e bardhë, ai nuk ka gjasa të përjetojë jetën që e bëjnë njerëzit me ngjyrë.
“Një nga gjërat e racës është se nuk ka të bëjë me ju, ka të bëjë më shumë me mënyrën se si shoqëria ju trajton.
“Sapo kuptova se çfarë do të thoshte në të vërtetë përvetësimi, fillova të pyes veten: “A po përvetësoj apo po pranoj diçka?”, thotë Jacobson.
Për të ishte fillimi i një kërkimi për shpirtin e saj, i cili zgjati me vite.
“Pikëpamjet e mia për racën kanë ndryshuar. Kishte ende shumë gjëra që duhej të mësoja”.
Jacobsen lexoi gjithnjë e më shumë për historinë dhe kulturën e zezakëve, veçanërisht për të drejtat civile gjatë viteve 1960.
Më pas në vitin 2020, George Floyd u vra.
“Fillova të kuptoja se kisha përvetësuar racizmin që ishte rreth meje”, thotë ajo.
Ajo përshkoi një rrugë që nuk ishte as refuzim dhe as pranim i identitetit të saj të sapopërfituar, që doli të ishte një rrugë shumë e ndërlikuar për të.
“Ishte një fushë e vërtetë e minuar”.
Të dyja, Rubinstein Deyeri dhe Jacobsen donin të vazhdonin hetimin e identitetit të zbuluar në rezultatet e testit të tyre.
Por çfarë ndodh kur një test i ADN-së në shtëpi ju tregon disa gjëra për trashëgiminë tuaj që nuk keni dashur t’i dëgjoni?
Stromfront, një forum për neo-nazistët dhe supremacistët e bardhë, ka dhjetëra postime nga racistë të vetëshpallur që i kanë përdorur këto teste në kërkimin e tyre për pastërtinë racore, vetëm për të marrë rezultate që zbuluan se ata nuk ishin aq të bardhë sa mendonin.
“Unë jam 61 për qind evropian.
“Jam shumë krenar për racën time të bardhë dhe rrënjët evropiane. E di që shumë prej jush janë më të bardhë se unë. Nuk me intereson. Ne kemi të njëjtin synim. Do të bëj gjithçka për të mbrojtur racën tonë të bardhë”, thuhet në një nga postimet.
Një nga përgjigjet ishte veçanërisht brutale.
“Të kam përgatitur një pije. Ajo përmban 62 për qind ujë të pastër. Pjesa tjetër është cianid. E vlerësoj që nuk e ke problem ta pish. (Ndoshta nuk do të ishte keq po ta përzieni pak, sepse të gjithë e shohin që nuk është ujë i pastër). Cianidi nuk është ujë, dhe TI nuk je i bardhë”.
Aaron Panofsky, drejtor i Institutit për Shoqërinë dhe Gjenetikë në Universitetin e Kalifornisë dhe Joan Donovan, sociologe në Shkollën Kennedy të Harvardit, analizuan 639 postime në Stormfront për të përcaktuar mënyrat se si një grup ekstremist i bardhë merret me rezultatet e papritura të testit të ADN-së.
Zbuluan strategji të ndryshme, varësisht nga vetë pjesëmarrësit në debat dhe nga mënyra se si u pritën lajmet e tyre në forum.
Në disa raste përdoruesi u refuzua nga komuniteti, ndërsa në të tjera vetë testi u refuzua.
“Nuk keni nevojë për shkencë për të njohur bardhësinë. Nëse je nacionalist i bardhë, atëherë mund ta shohësh racën, ta njohësh, ta ndjesh dhe asnjë provë në botë nuk mund të ta tregojë këtë”, ishte përgjigja e një prej anëtarëve të forumit.
“Ndonjëherë refuzimi është më konspirativ: ‘Pse do t’ua zbulonit ADN-në tuaj kompanive që përdorin rezultatet për të gjurmuar dhe kontrolluar nacionalistët e bardhë? Ne vetë e dimë se kush jemi”, thotë Panofski.
Ai dhe Donovan vunë në dukje se rezultatet e ADN-së bënë që anëtarët e forumit të rishqyrtojnë nocionet e tyre për pastërtinë racore.
“Ka pasur një diskutim mbi temën: “Do të na duhet t’i rishikojmë pikëpamjet tona se kush prej nesh është i bardhë nëse duam ta mbështesim këtë lëvizje”. Ata vunë re gjithashtu edhe diskutime për vetë ekzistencën e një përkufizimi gjenetik të racës dhe, nëse ka një të tillë, ku është kufiri përtej të cilit fillon raca e bardhë”.
Gara është e negociueshme, edhe me racistët.
“Edhe nacionalistët e bardhë nuk kanë një kuptim të qëndrueshëm dhe të përhershëm të asaj që përfaqëson raca e bardhë, por ata vazhdimisht pyesin, debatojnë dhe konfliktojnë për rëndësinë e saj”, shton Panofsky.
AncentriDNA nuk po tregton më lederhosen për kilts në reklamat e saj, por ndriçimi për trashëgiminë tuaj që mund të ndryshojë mënyrën se si e shihni veten dhe është ende një arsye e rëndësishme pse testet e ADN-së në shtëpi shiten mirë.
Testet e ADN-së në shtëpi janë të lehta për t’u përdorur pasi kërkojnë vetëm një mostër të pështymës, por rezultatet që ato ofrojnë kërkojnë interpretim të kujdesshëm.
Për Rubinstein Dejerin nuk ka shkëmbim identitetesh.
“Unë ende mbështetem në atë që më pëlqen për të qenë pjesë afrikano-amerikane, duke qenë gjithashtu në gjendje të përqafoj identitetin tim hebre,” thotë ajo.
Aktualisht drejton një organizatë që ndihmon njerëzit, jeta e të cilëve është tronditur nga rezultatet e papritura të testeve të ADN-së në shtëpi.
Në rastin e Jacobson, rezultatet e saj i dhanë asaj mundësinë për t’u përballur me paragjykimet dhe stereotipat që ajo as nuk e dinte se kishte.
“Ato krijuan ndjenjën time personale të përkatësisë, por në të njëjtën kohë hapën shumë pyetje të tjera.
“Nuk u them njerëzve se jam e zezë dhe nuk plotësoj pyetësorë dhe formularë që kanë të bëjnë me identitetin tim, por thellë në zemrën time e ndjej atë pjesë të zezë – gjysmën e trashëgimisë sime”, thotë ajo.
Testet e ADN-së janë të mira për gjetjen e të afërmve, por përcaktuesit gjenetikë nëse jeni i zi apo i bardhë nuk janë aty, dhe kategoritë etnike po rishqyrtohen vazhdimisht, madje edhe nga korporatat që shesin testet.
Ato mund të japin rezultate krejtësisht të ndryshme.
Rezultatet e ADN-së mund të ndryshojnë mënyrën se si e shihni botën, por ato nuk mund t’ju tregojnë se cilës botë i përkisni.
Varet se si ju sheh ajo botë dhe si e shihni veten.
“Në shoqërinë e sotme, identitetet tona janë të paqarta.
“Kemi mundësinë të zgjedhim vetë një shumëllojshmëri të gjerë të gjërave. Jemi të komplikuar, por kjo është në rregull. Nuk ka rëndësi se çfarë thotë rezultati i testit të ADN-së dhe është gjithmonë një shpat i rrëshqitshëm”, thotë Rubinstein Deyerin.
Ajo tund kokën pohueshëm.
“Prejardhja ime hebreje flet më së miri se sa i rrëshqitshëm është ai terren”.
Përktheu dhe përshtati nga BBC, D.G./Dijasot.com